Eğitsel Portal

Bir Eğitsel Portal Kullanımının İlköğretim Öğrencilerinin Bazı Derslerdeki Başarılarına Etkisinin İncelenmesi

Yavuz Akpınar; Boğaziçi Üniversitesi; Eğitim Fakültesi; Bebek-İstanbul

İçerik Sağlayıcı Ortamlar Olarak Eğitsel Portallar
İnternet servis sağlayıcı kuruluşlar, haber merkezleri, arama motoru firmaları ve pazarlamacılar gibi İnternet üzerinden ticaret yapan bir çok organizasyon çok çeşitli servisleri kullanıcıların hizmetine sunmaktadırlar. Bu kuruluşlar sundukları hizmetleri, kullanımı kolay, hiper ortam destekli, kullanıcıya özelleştirilebilir ve tek noktadan bir çok kaynağa erişebilir halde hazırlamaktadırlar. Kuruluşlar kullanıcının kendi noktalarına geldiğinde artık başkalarının sayfaları ya da sitelerine gitmeye gerek olmadan bir çok işlemi yapmalarını sağlamaya yönelmişlerdir.
Ziyaretçilerin aynı noktadan değişik hizmetlere ve veri yığınlarına ulaşma istemi, içerik sağlayıcı kuruluşları diğer bilgi ve servisleri filtreleyerek kullanıcıya sunmaya zorlamıştır. Kullanıcı sadece işine yarayan veri ve bilgileri aynı ortam içinde kolayca bulmak istemekte, bir bilgi ve/veya hizmet için siteden siteye dolaşmak istememektedir. Çok sayıda site arasında dolaşıp bilgi derlemek son derece büyük olan İnternet ortamında zaman alıcı ve sıkıcı olmaktadır. Değişik sitelerdeki değişik arayüzler, değişik menü ve köprü sınıflamaları ve farklı isimlendirmeler bilgi arayışını zor hale getirmektedir. Ağustos 2003 verilerine göre tüm dünyadaki İnternet kullanıcılarının sayısı 600 milyonu geçmiştirve bu sayı her geçen gün artmaktadır. Aynı tarihte, Web üzerinde doğrudan erişime açık 167 tera baytlık bilgi bulunmaktadır ve buna her gün ortalama 10 milyon yeni sayfa eklenmektedir. Bu sayılara intranetler, web yoluyla ulaşılan veri tabanları, dinamik ağ sayfaları ve şifreli siteler de eklendiğinde doküman sayısı ve veri büyüklüğü daha da büyümekte, peta baytlara ulaşmaktadır (How Much Information, 2003). Bu denli geniş bir alanda bilgi ve veri bulma, arama motorları için bile zaman alıcı bir iş haline gelmiştir. Hiper metinlerdeki lineer olmayan metin organizasyonu, konu akışını izlemede, farklı metin ve medya öbeklerini zihinsel olarak ilişkilendirmede kullanıcılara bilişsel bir yük getirmektedir. Benzeri yük İnternet sayfalarında daha da artmaktadır. Çünkü birden fazla siteden bir konuya ilişkin bilgi derlemek, farklı İnternet noktalarındaki bilgilerin kullanıcı tarafından ayrıca haritalanmasını gerektirmektedir. Bu noktada, planlı kullanıcıların gereksinimi belli bir konuya ilişkin verileri derleyen, bilgileri ayrı bir süzgeçten geçirdikten sonra aynı noktadan sunan platformlar olmuştur.
İnternet sitesi bir dizi ağ sayfasının bir araya getirilmesiyle oluşur. Bir kuruma ait bir dizi İnternet sitesinin ilişkilendirilip bir araya getirilmesiyle kurum içi intranet oluşur. Intranet sayfalarının kurum (alan) dışına açılma zorunluluğu yoktur. Kurum içi geniş intranet sitelerinin bir takım İnternet ve bilgi teknolojisi olanaklarıyla donatılması sonucu portallar ortaya çıkabilmektedir. Bir portalı diğer ağ sitelerinden ayıran temel özellik, kullanıcının ilgilendiği ve gereksinimlerini karşılamaya yönelik geniş çapta bilgi ve olanakların aynı alan içinde sunulmasıdır. Kısaca kullanıcı bir konu hakkında bilgi arıyorsa ilgili bilgi örüntülerini aynı site içerisinde bulabilmekte, farklı alanlardaki site ya da sayfalara gitmek zorunda kalmamaktadır. İnternet siteleri ve ağ sayfaları, site/sayfa hazırlayıcı merkezlidir. Portallar ise kullanıcı merkezlidir. Portal kullanıcısı birçok bilgi teknolojisi gereksinimini, aynı ekran ya da alt ekranlarda bulabildiğinden, başka ortamlara geçmeden bunlara ulaşmak ve yerine getirmek istediklerini yapabilecektir. Bu nedenle kullanıcının aynı adrese tekrar tekrar gelmek için birçok gerekçesi olacaktır.
Portal, birey için belli konularda zengin içeriğe sahip bir ortamdır. Çok kullanılan bilişim olanaklarının bireyin çalışma biçimine uygun olarak düzenlendiği ortam olarak da karşımıza çıkan portal örnekleri vardır. Bu ikinci özellik portallar için zorunlu değildir. Buna karşın kullanıcısını başka sitelere ya da portallara göndermek istemeyen servis sağlayıcıları ve portallar bilgi teknolojisi olanakları da sunma eğilimindedir. Adres defteri, not defteri, e-posta düzenleyici, bireysel web sayfası bulundurma alanı portalı karakterize eden temel bilgi ve veri örüntülerine ek olarak bulundurulması neredeyse standart olmuş olanaklardandır. Böylelikle kullanıcı tek bir platform ve arayüzden birçok uygulamayı kullanma olanağına sahip olmaktadır. Bir çok genel kullanım servis sağlayıcı ve haber portalında olduğu üzere kullanıcıların hobilerini, diyetlerini ve benzeri yaşam biçimlerini yönlendirmede dikkat ettikleri veya merak ettikleri konu başlıklarının da portalda olması kullanıcıların aynı noktada kalmasını sağlamaktadır.
Bir portal, tam donanımlı bir tatil köyüne benzetilebilir. Tatil köyünde dinlenmeye gelen bir konuk ilgi duyduğu spor olanaklarını tatil köyünün tesislerinde bulabilir, değişik dinlence olanaklarına mekanın güvenliği içinde sahip olabilir. Faks, e-posta ve kargo gibi iletişim araçlarından kolaylıkla yararlanabilir. Değişik kültürlere ait mutfaklarda ağız tadına uygun menüler bulabilir, istediği günlük gazetelere ulaşabilir, tesislerde bulunan alış-veriş mekanlarından hediyelerini ve gerekli diğer malları satın alabilir. Tatile gelen bir birey sadece güneşlenmek ve yüzmek gibi etkinliklerin dışındaki bireysel gereksinimini de aynı yerlerde karşılayabilmektedir. Bir motelde, bir tatil köyünde karşılanan gereksinimlerin hepsi karşılanmadığından, müşteri alışveriş için başka bir mekana, spor yapmak için başka bir mekana, e-postalarını yanıtlamak için farklı bir mekana gitmek zorunda kalacaktır. Motel, restaurant ve hediyelik eşya satan yerler birer site, hatta bazen birer ağ sayfası olarak kalmaktadır ve müşteri gereksinimlerini karşılamak için siteden siteye dolaşmaktadır. Ancak tatil köyünde aynı noktadan gereksinimlerinin çoğunu karşılamaktadır, dolayısıyla tatil köyü normal koşullarda müşteri sıkıntısı çekmemektedir. Bir çok gereksinimini aynı yerleşkede kolaylıkla sağlamak isteyen bir birey bir moteli değil bir tatil köyünü tercih edecektir. Bu nedenle portal “kullanıcı merkezli” olmak zorundadır.
İnternet üzerindeki ticari girişimler sayesinde bir çok türde eğitim portalları ve e-eğitim sağlayan ortamlar oluşturulmuş durumdadır. Bir veya daha fazla konu alanında eğitim etkinlikleri, alıştırma ve test etkinlikleri, deney ve araştırma olanakları ve kullanıcılarına özel, değişik çalışma etkinliklerinin sunulduğu eğitim portalları öğrencilere sunulmaktadır. Değişik eğitsel portalları, İlköğretim, Ortaöğretim, Yükseköğretim, Diploma/Derece/Sertifika, Kurumiçi/Hizmetiçi Eğitim ve Sivil Toplum Organizasyonları Eğitim Portalları kategorilerinde bulunmaktadır. Tüm portalların bir İnternet Servis Sağlayıcının sağladığı geniş yelpazedeki konu alanlarına ilişkin bilgi ve veri alanı olarak görülmesi yanlıştır. Bir portalın sorumluluğu hedef kitlesinin belli bir alandaki kapsamlı bilgi ve hizmet ihtiyaçlarını karşılamaktır. Örneğin, bir eğitim portalından çok değişik konularda kapsamlı bilgi ve hizmet beklemek gerekir ki bu eğitim gibi büyük bir sistem için çok zordur. Bu nedenle eğitimin alt alanlarından birine veya bir kaçına yoğunlaşmış portallar oluşturmak daha anlamlıdır. Örneğin İlköğretim Portalları, temel okul bilgi ve becerileriyle ilgili etkinlik, oyun ve öğretim, ölçme ve değerlendirme, planlama ve diğer tüm eğitim bilim alt alanlarına ilişkin bilgi ve yazılımlarla birlikte e-posta, canlandırma editörleri, site alanı, elektronik tablolama gibi bilgi teknolojileri olanakları da sunan ortamlardır. Pratikte hedef kitle kendi öğrenme ortamını düzenlemede yetersiz kalabildiğinden genellikle veli ve öğretmenlerin kontrol ve kılavuzluğunda kullanılabilecek etkinlikler bu portallarda yer almaktadır.

Çalışmanın AmacıHazırlanmış ve hazırlanmakta olan eğitsel yazılımların hedef öğrenci ve öğretmenlerle yapılacak pilot değerlendirmesi, geçerlemesi ve pedagojik etkinlik değerlendirmesi gerekir. Bu değerlendirmelerden pilot değerlendirmede içerik yazılımlarının ve genelde portalın bilgisel tutarlılık ve kullanışlılık testleri yapılmalıdır. Sözkonusu değerlendirmede portal gibi tek noktadan çok sayıda hizmetin sunulduğu elektronik ortamlarda arabirimin hedef kullanıcılarca ne denli olumlu algılandığı ve işevuruk biçimde kullanıldığı incelenmeli ve alınan dönütler doğrultusunda sistem revizyonları yapılmalıdır. Yazılımlar ve portal geçerleme testleri olası revizyonları takiben yapılacak ve örneklemlerin ürünlerden yararlanma düzeylerini belirlemeye yönelik araştırmalardan oluşmalıdır (Hall, 2000). Ramos (2002) portalların değerlendirilmesinin temelde sekiz başlık altında yapılmasını önermektedir. Bu öneriler arasında portalın kullanıcılar için fayda-maliyet bağlamında değerlendirilmesi yer almaktadır. Ramos’un önerdiği daha çok teknik özelliklere sahip ve iş dünyasının gereksinimlerini karşılamaya dönük portalların değerlendirilmesi için kullanılabilecek bir çerçeve izlenimi veren değerlendirme modeli eğitsel portallar için de uygulanmalıdır. Ancak bu modelde pek öne çıkmayan ve kullanıcı arayüz değerlendirilmesi olarak genel bir kullanışlılık testi bağlamında ele alınan değerlendirmeden çok, bütün olarak öğrencilerin portaldan müfredatları bağlamında neler öğrendiği ya da müfredat çerçevesinde öğrencilerin öğrenmesi gereken konuları öğrenmelerinde portal olanaklarının öğrencilere katkısının olup olmadığı türdeki “başarıya etki” değerlendirmeleri yapılmalıdır. Bu çalışma geliştirilmekte olan ticari amaçlı bir eğitsel portaldan öğrencilerin yararlanma düzeyini belli derslerde öğrenci başarısı bağlamında değerlendirmeyi hedeflemiştir. Çalışma ilköğretim 4. 6. ve 7. sınıf öğrencilerinin Türkçe, Matematik, Fen Bilgisi ve Sosyal Bilgiler derslerindeki birinci yarıyıl karne notlarıyla ifade edilen başarılarının portal olanaklarının kullanımının gerçekleştiği ikinci yarıyılda artıp artmadığı yönünde bulgular elde etmeyi amaçlamıştır.

Eğitimciler öğrencilerin çok kategorili ve çok olanaklı portal olanaklarından yararlanmak isteyen öğrencilerin sunulanlar arasından uygun malzemeyi bulmakta ve bunlara erişmekte sıkıntı çeekebileceğini düşünürken, öğrenciler artık arayüz problemlerinin çoğunun üstesinde gelmiş durumdadırlar ancak öğrenciler ulaştıkları ortamda kendilerine uygun elektronik içeriği bulamamaktadır. Bunun nedeni portal hazırlayıcılar birçok ikincil özellik ve içerik hazırlamakla meşgul olup “öğrenme içerikleri eğitmen, animasyon, eksersiz ve/veya pekiştirme etkinlikleri hazırlamaktan öteye gitmemeleridir.
İnternet uygulamalarındaki gelişmeler eğitsel portal hazırlayıcıları cesaretlendirmiş ancak bir çok portal girişimi okul yönetimi işlemlerinin otomatizasyonuna yönelmemiştir. Okullar için portal hazırlayıcılar okullara genellikle hazır içerik vermek üzere yazılım mimari ve olanakları geliştirme eğilimindedirler. Bu eğilim değişen okul gereksinimlerine dinamik olarak yanıt vermekten uzaktır ve eğitim alanında iş görenlerin sürekli değişen kurumsal bilgi birikimlerini eğitsel içeriklere kısa sürede yansıtmalarını engellemektedir. Bu yaklaşımda ilgili eğitim kurumları iş görenlerinin mevcut bilgi teknolojileri becerilerinin az olması da etkili olmakla birlikte, eğitim çalışanlarının bilgi teknolojileri becerilerini geliştiremeyecekleri yanlışça varsayılmaktadır. Halbuki bilgi teknolojileri becerilerinin tüm ilgili çalışanlarca geliştirilebileceği ve teknolojik araçların eğitsel işlerde anlamlıca ve etkilice işe koşulması eğitimcilerin bu araçları kendilerinin kullanmasını ve içeriği belirlemede kendilerinin sorumluluğu almasını gerekli kılmaktadır (Fung ve diğ., 2002; Akpınar, 2003; OTA, 1995). Fung ve arkadaşlarının (2002) HongKong, Hollanda ve İngiltere’de yaptıkları çalışmada okul bilgi sistemlerinin okul idaresi perspektifinden bakılarak inşa edilmemesi nedeniyle tatmin edici sonuçlar vermediğini bulgulamışlardır. Öğrenme yazılımları açısından da, ülkemizdeki az sayıdaki büyük ölçekli yazılım geliştirme çalışmaları büyük ümitlerle sonuçlandırılmış ancak nitelikli öğrenme ürününe yardımcı olduklarına ilişkin deneysel kanıtlar henüz yayınlanamamıştır.
Gelişmeler ışığında bilgi ve iletişim teknolojilerini eğitim kurumlarının yönetimi, kurumlar arası iletişim ve işbirliği, okul-aile işbirliği ve iletişimi, öğretmenler arası iletişim ve işbirliği, öğretmenlerin okuldaki öğrenme etkinliklerini okul ve okul dışında desteklemek için ve araştırmalara veri toplamaya yönelik bir dizi yazılımın ağ teknolojilerini de dikkate alarak bütünleşik olarak bir platformda inşa edilmesi uygun olacaktır. Portalların öğrenci başarısına etki edebilecek türde ve değerlendirmeye değer olanaklara sahip olarak hazırlanmaları beklenmektedir.


Kaynakça
Akpınar, Y. (2003) Çağdaş Eğitim Teknolojisi ve Okullarda Etkin Kullanımı, İstanbul il milli eğitim müdürlüğü ve Istanbul okulları yöneticileri hizmetiçi eğitim etkinlikleri. 27 Şubat. Arı koleji, İstanbul.
Fung, A., Visscher, A., Smith D. ve Wild, P. (2002) Comparative Evaluation of the Implementation of Computerised School Management Systems. In Deryn Watson and Jane Andersen (eds) Networking the Learner. Kluwer, Boston.
Hall, K. (2000) Evaluating Enterprise Portals. http://www.forrester.com/Research/ adresinden 30.08.2005 tarihinde edinilmiştir.
How Much Information (2003) How Much Information. http://www.sims.berkeley.edu/research/projects/how-much-info-2003.htm adresinden 30.08.2005 tarihinde edinilmiştir.
OTA (1995) Teachers and Technology. GPO stock #05200301409-2, OTA EHR-616, Princeton University, Princeton.
Ramos, L. (2002) Portal Evaluation Criteria Update: Getting to What Matters. http://www.forrester.com/Research/ adresinden 30.08.2005 tarihinde edinilmiştir.

******Bu yazıyla ilgili diğer ayrıntıları aşağıdaki eserde bulabilirsiniz.********
Akpınar, Y. Bir Eğitsel Portal Kullanımının İlköğretim Öğrencilerinin Bazı Derslerdeki Başarılarına Etkisinin İncelenmesi. Proceedings of V. International Conference on Educational Technology. (Eds.) A. İşman, pp. 138-144. 21-23 September, Sakarya.